Muzea w czasach transformacji, niepewności i złożoności świata: nowe paradygmaty i wyzwania a uwięziona wyobraźnia 

Czy wyobrażasz sobie muzeum, które jest nie tylko świątynią przeszłości, ale także laboratorium przyszłości? Gdzie zamiast statycznych eksponatów możesz spotkać sztuczną inteligencję współpracującą z artystkami i artystami, doświadczać immersyjnych narracji w wirtualnej rzeczywistości i tworzyć własne interaktywne dzieła sztuki? Przed nami czas wielu wyzwań i możliwości dla instytucji kultury, a projekt „Przyszłość muzeów i instytucji sztuki” ma na celu ustalić, w jaki sposób najlepiej możemy się na nie przygotować; już dzisiaj, wyprzedzająco, a nie wtedy, kiedy będziemy zmuszeni działać wyłącznie reaktywnie. 

Patronami projektu są Narodowy Instytut Muzeów i British Council, a udział w nim biorą przedstawicielki i przedstawiciele kluczowych polskich instytucji kultury i sztuki. Projekt realizowany jest w ramach programu Museums Revisited. British Council. Organizatorami są 4CF The Futures Literacy Company z Polski i FutureEverything z Wielkiej Brytanii.

Muzea w epicentrum globalnych przemian

W świecie, gdzie zmiany są jedyną stałą, muzea, jak nigdy wcześniej, stają przed serią fundamentalnych wyzwań, które nie tylko wymagają ich adaptacji, ale wręcz redefinicji ich misji i roli w społeczeństwie. Sztuczna inteligencja, zmiany klimatyczne, migracje, nierówności społeczne, konflikty zbrojne – to wyzwania, które wymagają od muzeów zupełnie nowego podejścia. Kluczowe staje się zrozumienie, w jaki sposób muzea mogą nie tylko przetrwać, ale także stać się katalizatorami zmian w kulturze, społeczeństwie, środowisku, a nawet źródłem nowych modeli instytucjonalnych i infrastrukturalnych.

Muzea roku 2050

W obliczu tempa i skali powyższych zmian coraz trudniej przekraczać możliwości wyobraźni instytucjonalnej i programowej, wychodzić poza znane schematy, które, mimo że przez lata skuteczne, przestały być adekwatne do współczesnych potrzeb i wyzwań. Warto, aby muzea stały się żywymi centrami innowacji społecznych i prototypowania przyszłości; takimi, które nie tylko archiwizują przeszłość, ale także kształtują przyszłość. Technologia odegra istotną rolę w tej transformacji. Sztuczna inteligencja, wirtualna i rozszerzona rzeczywistość, blockchain, biotechnologia, a także nowe formy interakcji z dziełami sztuki otwierają przed muzeami nieznane dotąd możliwości. Jak muzea mogą skutecznie odpowiadać na potrzeby różnych pokoleń, tworząc przestrzenie i programy, które będą angażować i inspirować? Zmiana roli muzeów w społeczeństwie wymaga nie tylko innowacyjnych rozwiązań technologicznych, ale także głębokiej refleksji nad misjami, wizjami i strategiami tych instytucji.

„Przyszłość muzeów i instytucji sztuki” 

To nie tylko projekt — to zaproszenie do wspólnego kreowania nowej rzeczywistości, w której muzea mogą się stać miejscami pełnymi życia, dialogu i inspiracji. W czasach dynamicznego i nieprzewidywalnego rozwoju sztucznej inteligencji, w świecie złożonym, niepewnym i niestabilnym, stawiamy pytania, które mogą pomóc nam lepiej zrozumieć i zdefiniować możliwe przyszłości instytucji kultury i sztuki. Co może czekać muzea w roku 2050? Jakie wyzwania i szanse stoją przed nimi? Będzie to znacznie więcej niż tylko akademicka debata. To fascynująca podróż do przyszłości, aby zaburzyć utarte systemy myślenia o instytucjach kultury oraz zdemontować nasze założenia na temat ich przyszłości. 

W trakcie organizowanych w ramach projektu „Przyszłość muzeów i instytucji sztuki” warsztatów spotkają się ekspertyzy polskich i brytyjskich partnerów, co umożliwi szeroką wymianę doświadczeń, metod i różnorodnych perspektyw. FutureEverything wykorzystuje innowacyjne metodologie, takie jak „Laboratorium Innowacji” i spekulatywne wizje przyszłości, aby uzyskać wieloaspektowy obraz hipotetycznych przyszłych wyzwań poprzez wymianę spostrzeżeń, metod i rozpoznań. Z kolei 4CF The Futures Literacy Company stosuje w procesie tworzenia scenariuszy przyszłości pełen wachlarz metod foresightowych. Warsztat stanie się zatem okazją do stworzenia wspólnej platformy, która umożliwi powołanie konsorcjum projektowego do długoterminowego i systematycznego badania przyszłości muzeów oraz instytucji sztuki i kultury. Jednym z zamierzeń jest również stworzenie trwałego, mechanizmu wymiany doświadczeń, wiedzy i ekspertyzy w ramach programu Museums Revisited British Council.

W czym tkwi przełom?

Celem projektu „Przyszłość muzeów i instytucji sztuki” jest postawienie adekwatnych pytań, które pomogą odkryć wyzwania i szanse stojące przed tymi instytucjami w różnych scenariuszach przyszłości do roku 2050. 

Wspólnie z przedstawicielkami i przedstawicielami kluczowych polskich instytucji kultury i sztuki, m.in.: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, CSW Zamku Ujazdowskiego, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, Muzeów Narodowych: w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu i Szczecinie, zostaną stworzone wizje, w których muzea będą nie tylko miejscami przechowywania przeszłości, ale również dynamicznymi przestrzeniami, w których tworzymy nowe praktyki pomiędzy technologią, sztuką a społeczeństwem. To nie jest tylko pytanie o przyszłość instytucji kultury — to wyzwanie, które otwiera możliwość m.in. projektowania nowych rozwiązań instytucjonalnych, poszukiwania nowych relacji i synergii, tworzenia nowych programów i wystaw, określania potrzeb związanych z wiedzą, kompetencjami i umiejętnościami.

Autorzy przedsięwzięcia liczą na to, że jednym z efektów projektu będzie stworzenie nowych modeli współpracy między muzeami, społecznościami lokalnymi i międzynarodowymi, naukowcami i naukowczyniami, artystami i artystkami. Projekt pozwoli wypracować rekomendacje, które pomogą muzeom adaptować się do przyszłych szans i wyzwań. 

Wielka podróż ku przyszłości zaczyna się teraz

Pierwszym etapem projektu będą warsztaty, które odbędą się w nowym budynku Muzeum Sztuki Nowoczesnej 5 i 6 listopada 2024 r., podczas których eksperci i ekspertki, praktycy i praktyczki stworzą cztery innowacyjne scenariusze przyszłości muzeów. Uczestnicy będą mogli „zanurzyć się” w te wizje, korzystając z narracji i artefaktów przyszłości, aby lepiej zrozumieć wyzwania i szanse, jakie stoją przed instytucjami kultury. W kolejnym kroku zidentyfikowane zostaną konkretne wyzwania, które wynikają ze scenariuszy, a uczestnicy warsztatu będą mieli okazję zaprojektować plan obejmujący konkretne środki zaradcze, by zminimalizować ryzyka i wykorzystać szanse. 

Druga faza projektu to seria inspirujących wykładów, które zostaną zaprezentowane na najważniejszych konferencjach muzealnych, w tym na IV Konferencji Badania w sektorze kultury (Współ)tworzenie w Krakowie (28-29 listopada 2024 r.) oraz na 14. CoMUSEUM International Conference w Atenach (4-6 grudnia 2024 r.). Wyniki warsztatów zostaną omówione z szeroką publicznością, umożliwiając dialog i dalszy rozwój idei. To zaproszenie dla muzealników i muzealniczek oraz artystów i artystek, by wspólnie projektować nowe modele funkcjonowania instytucji kultury.

Kto za tym stoi?

Projekt realizowany jest przez zespół ekspertów łączących wiedzę z zakresu foresightu strategicznego, spekulatywnych wizji przyszłości, sztuki i zarządzania instytucjami kultury, w tym Bartosz Frąckowiak, konsultant 4CF i członek zarządu Fundacji Biennale Warszawa, oraz Katarzyna Figiel, specjalistka ds. badań foresightowych w 4CF i innowacyjnych badań w muzealnictwie oraz Chris Wright, dyrektor zarządzający FutureEverything – specjalista zajmujący się demokratyzacją procesu tworzenia i dostępu do sztuki oraz wieloletni producent wydarzeń kulturalnych.